تعداد 19 لاین گندم دوروم برگزیده از آزمون مقدماتی عملکرد به همراه رقم شاهد دهدشت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در پنج منطقه گچساران، گنبد، مغان، خرم آباد و ایلام طی سه سال زراعی 1394-1391 بررسی شدند. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر ژنوتیپ، سال و مکان و برهمکنش سال × مکان، سال × ژنوتیپ و ژنوتیپ × سال × مکان بر عملکرد دانه معنی دار بود. آزمون اسکریت نشان داد که چهار مولفه اصلی اول سهم قابل توجهی در توجیه برهمکنش ژنوتیپ در محیط (GEI) داشتند، به طوری که مولفه اصلی اول و دوم به ترتیب 70/22٪ و 71/18٪ از تغییرات را توجیه می کردند. نمودار موزاییکی نشان داد که 54/11٪ از تنوع کل ناشی از اثر ژنوتیپ و 46/88٪ ناشی از برهمکنش ژنوتیپ در محیط بود. نمودار گرمایی نیز نشان داد که ژنوتیپ های 16، 19 و 20 دارای عملکرد بالا در بسیاری از محیط ها بودند. نمای چندضلعی بای پلات نشان داد که ژنوتیپ های 8، 7، 20 و 13 با توجه به نزدیک بودن به مبدا بای پلات، ژنوتیپ هایی با پایداری عمومی بالا به محیط های آزمایشی بودند و همچنین ژنوتیپ های 18، 15 و 11 سازگار به هیچ کدام از محیط ها نبودند. مطالعه همزمان اثر ژنوتیپ و برهمکنش ژنوتیپ در محیط با نمای محور تستر متوسط (ATC) از بای پلات نشان داد که ژنوتیپ های نزدیک به محور ATC، شامل ژنوتیپ های 2، 7، 1 و 20 علاوه بر پایدار بودن نسبت به بقیه ژنوتیپ ها، دارای عملکرد بالاتر از متوسط کل بودند و می توانند به عنوان ژنوتیپ های پایدار در نظر گرفته شوند. نمای بای پلات ژنوتیپ ایده آل نیز نشان داد که ژنوتیپ های 1 و 2 نزدیک ترین ژنوتیپ به ژنوتیپ ایده آل و در نتیجه مطلوب ترین آن ها بودند. نمای برداریGGE بای پلات نشان داد که محیط های با توانایی تمایز و نمایندگی (1 و 3)، محیط های مناسبی برای انتخاب ژنوتیپ های سازگار بودند. در مجموع، ژنوتیپ های 8، 7، 20 و 13 با نماهای مختلف بای پلات، علاوه بر پایداری از عملکرد بالاتری نیز برخوردار بودند و می توانند برای گزینش یا توصیه رقم استفاده شوند.

به منظور مطالعه ترکیب پذیری و برآورد پارامترهای ژنتیکی صفت عملکرد دانه در کلزا، هفت لاین کلزا در قالب یک طرح تلاقی نیمه دی آلل 7´7 مورد ارزیابی قرار گرفتند. بذور 28 دورگ نسل F1 به همراه والدین کشت شده و از روش گرافیکی GGE biplot برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل استفاده گردید. روش بای پلات والدین مورد بررسی را بصورت ژنوتیپ محک (Tester) و انتری در یک نمودار نشان داده و امکان استخراج اطلاعات بطور گرافیکی را فراهم می نماید. بر اساس نتایج تجزیه واریانس، میانگین مربعات ترکیب پذیری عمومی درسطح احتمال پنج درصد و میانگین مربعات ترکیب پذیری خصوصی و میانگین مربعات ژنوتیپ ها برای عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار گردید. نتایج حاصل از روش بای پلات نشان داد که دو مولفه اصلی 74.3 درصد (مولفه اصلی اول 47.7 درصد و مولفه اصلی دوم 26.6 درصد) از تغییرات مشاهده شده را توجیه نمودند. روش گرافیکی GGE biplot نشان داد والد Opera دارای بیش ترین ترکیب پذیری عمومی مثبت و والد Fornax دارای بیش ترین مقدار ترکیب پذیری عمومی منفی بود. ترکیب پذیری خصوصی ناشی از دو والد خاص،TALAYE با OPERA و TALAYE با ORIENT بیشترین مقدار بود. بطور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که در بین والدین مورد بررسی هتروزیس کافی برای تولید و معرفی ارقام دورگ وجود دارد.

ارزیابی ژنوتیپ ها و شناسایی محیط های بزرگ از اهداف مهم آزمایشات ناحیه ای عملکرد می باشند. اگرچه عملکرد اندازه گیری شده ترکیب اثرات ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ×محیط است، ولی فقط اثر ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ×محیط در ارزیابی ژنوتیپ ها و شناسایی محیط های بزرگ دخالت دارند. روش GGE بای پلات با بررسی توام اثر ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ×محیط در آزمایشات ناحیه ای عملکرد، شناسایی محیط های بزرگ را تسهیل می کند. در این مطالعه، از روش GGE بای پلات برای تجزیه آزمایشات ناحیه ای کلزای زمستانه (Brassica napus L.) استفاده شد. دو مولفه اصلی اول مدل رگرسیون مکانی، 65 درصد از کل تغییرات مشاهده شده را توجیه نمودند. نمودار چند ضلعی بای پلات نشان داد که شش ژنوتیپ برتر و سه محیط بزرگ بر اساس مدل رگرسیون مکانی وجود دارد. بر اساس بای پلات ژنوتیپ ایده آل، ژنوتیپ DP.94.8 بر اساس هر دو مقوله پایداری و میانگین عملکرد، بهتر از سایر ژنوتیپ ها در تمامی محیط های مورد مطالعه بود و سازگاری عمومی بالایی داشت. بررسی عملکرد نسبی ژنوتیپ ها در محیط کرج نشان داد که ژنوتیپ SLM046 بیشترین عملکرد را در این محیط دارا می باشد. بر اساس منابع تغییر ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ×محیط، ژنوتیپ های Olara، Consul و SLM046 ژنوتیپ های مناسب و برتر با سازگاری خصوصی برای هرکدام از محیط های بزرگ تحت کشت کلزا در ایران بودند. بر اساس نتایج این تحقیق، ژنوتیپ های Olaraو Consul به ترتیب برای مناطق اراک و شهرکرد و ژنوتیپ SLM046 برای مناطق اصفهان، اسلام آباد، سنندج، زرقان، زنجان، کرج و همدان پیشنهاد می شوند.

تنش شوری یکی از تنش های غیرزنده مهم در مناطق خشک و نیمه خشک از جمله ایران می باشد. تنوع بالایی میان ژنوتیپ های گندم نان ایرانی از نظر تحمل به شوری مشاهده شده است. در این تحقیق برای مطالعه روابط متقابل میان صفات مختلف و همچنین ارزیابی عملکرد ژنوتیپ های گندم از روش بای پلات استفاده شد. در این مطالعه 110 ژنوتیپ گندم نان در مزرعه تحقیقاتی مرکز ملی تحقیقات شوری، در دو شرایط بدون تنش و تنش شوری مورد ارزیابی قرار گرفتند. شوری آب آبیاری در شرایط بدون تنش و تنش شوری به ترتیب 2 و 10 دسی زیمنس بر متر بود. نتایج نشان داد که عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت همبستگی مثبت بالایی با عملکرد دانه در هر دو شرایط بدون تنش و تنش شوری داشتند. بنابراین بنظر می رسد که عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت می توانند بعنوان معیارهای مناسب برای انتخاب ژنوتیپ های با عملکرد بالا در شرایط بدون تنش و تنش شوری مورد استفاده قرار گیرند. در این تحقیق در بین 110 ژنوتیپ گندم نان مورد بررسی، لاین های امیدبخش پیشرفته Salt22، Salt29 و Salt30 بعنوان متحمل ترین ژنوتیپ ها به تنش شوری شناسایی شدند که می توان می توان در مناطق شور و بعنوان والدین برای بهبود ژرم پلاسم گندم برای تحمل به شوری در برنامه های اصلاحی استفاده نمود.

روش GGE (ژنوتیپ + ژنوتیپ × محیط) بای پلات یکی از روش های جدید در بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بوده که در آن اثر ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط از هم تفکیک نشده و گزینش ارقام پایدار بر اساس هر دو اثر مذکور صورت می گیرد. در این تحقیق، از روش GGE بای پلات برای بررسی 14 ژنوتیپ گلرنگ در شش ایستگاه تحقیقاتی و در شرایط با و بدون تنش رطوبتی در کشت بهاره استفاده گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که 93.9% از کل تغییرات مربوط به اثر محیط و 6.1% متعلق به اثر ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بود. بررسی بای پلات چند ضلعی منجر به شناسایی شش ژنوتیپ برتر و چهار محیط بزرگ شده و ژنوتیپ های مناسب در هر محیط بزرگ مشخص گردیدند. هفت ژنوتیپ دیگر در نواحی قرار گرفتند که هیچ محیطی قرار نداشت و در اکثر محیط ها ارقامی ضعیف بودند. بررسی همزمان پایداری و عملکرد ژنوتیپ ها با استفاده از بای پلات مختصات محیط متوسط نشان داد که ارقام Hartman،Gila  و Sina با عملکرد زیاد دارای پایداری عملکرد بیشتری نیز بودند. رقم Hartman نزدیک ترین رقم به ژنوتیپ ایدآل (ژنوتیپی فرضی که دارای بیشترین عملکرد و پایداری باشد) بوده و Gila و Sina نیز به ژنوتیپ ایدآل نزدیک بودند. هم چنین دو منطقه شیروان و کوهدشت محیط های مشابهی بوده و وجود و یا عدم وجود تنش نیز نتوانسته بود بین این محیط ها تفاوت زیادی ایجاد نماید. محیط های زنجان، قاملو، کوهدشت و سرارود در شرایط بدون تنش رطوبتی دارای قابلیت تمایز بیشتری بودند.

بررسی پایداری عملکرد کنجد با استفاده از پارامترهای آماری و روش های گرافیکی GGE بای پلات چکیده: سابقه و هدف: کنجد یک گیاه روز کوتاه به شمار می رود و به نور، گرما و تنش های رطوبتی حساس می باشد و از نظر عملکرد در سال ها و مکان های مختلف دارای تغییرات گسترده ای می باشد. یک رقم تجاری برای اینکه از لحاظ تجاری بتواند موفق باشد بایستی عملکرد بسیار خوبی در طیف وسیعی از شرایط کشاورزی و اقلیمی داشته باشد. بخش قابل توجهی از کارهای بهنژادی محققان مختلف در سراسر جهان در مورد برآورد اثرمتقابل ژنوتیپ در محیط از طریق انجام آزمایشات چندمکانی تکرار دار می باشد. مواد و روش ها: به منظور شناسایی ژنوتیپ های با عملکرد بالا و پایدار و توصیه بهترین این ژنوتیپ ها برای مناطق مختلف کشت کنجد به منظور تقویت تولید کنجد در این مناطق، تعداد 36 توده بومی کنجد ( دریافت شده از بانک ژن ملی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر) در سه منطقه کرج، مغان و جیرفت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به مدت دو سال زراعی (1397-1396) کشت شدند. هر ژنوتیپ در 3 خط 5/1 متری با فاصله دو بوته روی هر خط 8-7 سانتی متر و فاصله بین دو ردیف 60 سانتی متر کشت گردید. در پایان دوره رشد و پس از رسیدگی فیزیولوژیکی عملکرد دانه هر ژنوتیپ برآورد و بر اساس کیلوگرم در هکتار گزارش شد. نتایج مربوط به عملکرد دانه ارقام برای هر منطقه بطور جداگانه مورد تجزیه واریانس قرار گرفت و در ادامه عملکرد دانه ارقام برای کلیه مناطق و سال ها مورد تجزیه واریانس مرکب قرار گرفت. سپس از آماره های تک متغیره ضریب رگرسیون، واریانس انحراف از رگرسیون، واریانس پایداری شوکلا و اکووالانس ریک برای ارزیابی میزان پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ ها استفاده شد. و در نهایت به منظور تحلیل بهتر اثرات متقابل ژنوتیپ با محیط از تجزیه مدل GGE بای پلات استفاده گردید. یافته ها: نتایج تجزیه مرکب داده ها حاکی از معنی دار بودن اثر مکان، سال، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ با مکان و سال برای عملکرد دانه بود. نتایج نشان داد که عملکرد دانه به میزان زیادی تحت تاثیر فاکتورهای محیطی قرار می گیرند. بر اساس کلیه پارامترهای پایداری مورد محاسبه ژنوتیپ شماره 10 انتخاب شد که دارای عملکرد بیشتر از میانگین کل، اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا پایین تر، ضریب رگرسیون معادل یک و کمترین واریانس انحراف از خط رگرسیون بود. این نتیجه دقیقاً در تجزیه بای پلات نیز مورد تایید قرار گرفت. از دیگر ژنوتیپ های پایدار و با میانگین عملکرد بالا می توان به 11، 9، 8 و 7 اشاره نمود. نتیجه گیری کلی: ژنوتیپ شماره 10 که یک توده بومی از منطقه حاجی آباد هرمزگان می باشد، نوسانات کمتری را در محیط های مورد آزمون نشان داده است و از نظر میانگین عملکرد نیز در جایگاه مناسبی نسبت به سایر ژنوتیپ ها قرار داشته و می توان از پتانسیل آن در برنامه های اصلاحی آتی استفاده نمود.

به منظورارزیابی اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای آن در پنبه و انتخاب بهترین رقم، 14 رقم پنبه در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرارطی سال زراعی 1391 و تحت دو شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی در مزرعه تحقیقاتی مرکز آموزش فنی و حرفه ای شهرستان نهبندان مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ارقام مورد بررسی از نظر کلیه صفاتاختلاف معنی دار (p£0.01) وجود دارد و تنش خشکی برروی صفاتی نظیر تعداد روز تا گلدهی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه زایا، وزن وش، تعداد غوزه در بوته و درصدکیل الیاف تاثیرگذار بوده است. صفات تعداد غوزه در بوته، تعداد شاخه زایا، ارتفاعودرصد کیل الیاف همبستگی مثبت و معنی داربا عملکرد داشتند. صفات ارتفاع، تعداد شاخه زایا، تعداد روز تاگلدهی،درصد کیل الیاف و تعداد غوزه در بوته تاثیر بیشتری بر روی عملکرد داشتند و 71 درصد تغییرات عملکرد وش را توجیه نمودند. درتجزیه بای پلات صفات تعداد شاخه زایاو تعداد غوزه در بوته به عنوان صفات متمایز کننده (صفاتی که باعث تفاوت بین ارقام می شوند) و عملکرد به عنوان نماینده صفات معرفی شدند. ارقام ورامین وبختگاندارای عملکرد بالا بودند. همچنین ارقام ورامین، بختگان، مهر و ساحل عملکرد پایدارتری داشتند. رقم ورامین نزدیک ترین رقم به رقم ایده آل (رقمی فرضی که دارای بیشترین و پایدارترینعملکرد باشد) بود.

تلاقی دی آلل در مطالعات ژنتیکی برای تعیین نحوه توراث صفات مهم در بین مجموعه ای از ژنوتیپ ها برای تشخیص والدین برتر در تولید هیبرید و یا اصلاح ارقام استفاده می شود. کنترل ژنتیکی صفت تیپ آلودگی زنگ زرد در یک تلاقی دی الل یک طرفه برای شش رقم گندم شامل،) Tiritea شاهد حساس)، Karamu, Otane, Kotaer, Tancred  و Briscard مورد مطالعه قرار گرفت. این ارقام به همراه 15 نتایج دورگ آن ها برای سه پاتوتیپ زنگ زرد 38E0A+ و-7E18A- و 134E134A+ ارزیابی شدند. برای هر پاتوتیپ یک طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار برای 21 تیمار استفاده شد. روش بای پلات که براساس دو مولفة اصلی روی داده های متمرکز دی آلل بنا شده است، برای این مطالعه به کار گرفته شد. تجزیه واریانس اختلافات معنی دار بین 21 تیمار برای صفت تیپ آلودگی نشان داد. تغییر پاتوتیپ ها دلیل پدیده برگشت غالبیت در اکثر تلاقی ها بود. رقم Briscard برای پاتوتیپ های 38E0A+ و134E134A+  و رقم Kotaer برای پاتوتیپ 7E18A- دارای بیشترین اثر ترکیب پذیری عمومی (GCA) برای صفت تیپ آلودگی بودند، بنابراین در والدین مذکور به دلیل بزرگی GCA ، اثر افزایشی در کنترل صفت تیپ آلودگی نقش مهمی دارند، لذا می توان از آن ها در برنامه های اصلاحی برای تولید ارقام مقاوم به زنگ زرد استفاده نمود. بیشترین ترکیب پذیری خصوصی (SCA) منفی در تلاقی Karamu × Kotare برای پاتوتیپ7E18A- ، در تلاقیOtane × Tirtea برای پاتوتیپ 38E0A- و در تلاقی Kotare × Briscard برای پاتوتیپ 134E134A+ مشاهده شد. مقادیر SCA نشان دهنده اثر غالبیت برای مقادیر پایین صفت تیپ آلودگی بود. نتایج نشان داد که تیپ آلودگی به عنوان یک جزء مقاومت تحت کنترل ژنتیکی است و انتخاب برای این صفت می تواند در برنامه های اصلاحی گندم موثر باشد.

این پژوهش به منظور ارزیابی سازگاری 50 رقم انگور معرفی شده از کشور روسیه از سال 1387 تا 1392 در منطقه ارومیه و قزوین انجام گرفت. طرح آزمایشی در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار بود. سه همگروه برتر انگور رقم بیدانه سفید در هر دو منطقه به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. سیستم تربیت مورد استفاده در هر دو منطقه کوردن یک طبقه دو طرفه با فاصله کاشت5/3×2 متر و تعداد بوته در هر واحد آزمایشی دو اصله بود. صفات مورد بررسی شامل عملکرد در هر بوته، طول و عرض حبه، مجموع مواد جامد محلول آب میوه (TSS)، pH آب میوه، میزان اسید قابل تیتراسیون (TA) و مدت زمان رسیدن محصول بودند. تجزیه واریانس مرکب و تحلیل سازگاری بر اساس نمودار GGE Biplot به روش مقیاس گذاری محیط محور تجزیه به مؤلفه های اصلی انجام گرفت. جهت انجام محاسبات از نرم افزار رایانه ایGenStat نسخه 12 استفاده شد. بر اساس نتایج، اثر رقم، محیط و اثرهای متقابل تمام صفات مورد بررسی در تجزیه واریانس مرکب معنی دار بود (p≤ 0. 01). در منطقه قزوین رقم Zenbil 13-366 و Ljana نسبت به سایر ارقام برتر بوده و سازگاری بالایی را بر اساس اجزاء عملکرد با این منطقه داشتند. در منطقه ارومیه نیز رقم شماره Ruski Ramphi بالاترین سازگاری را داشت. ارقام Yoski biser، Bobili magaracha و Ramphi Izdangareh از نظر سازگاری اجزاء عملکرد در دو منطقه نامناسب ترین وضعیت را داشتند.

روش GGE بای پلات یکی از روش های مناسب برای تجزیه و تحلیل داده هایی است که ساختار دوطرفه دارند. در این تحقیق، از روش GGE بای پلات جهت شناسایی ترکیب های امیدبخش هتروتیک برای ویژگی های چسبندگی دانه برنج در نتاج حاصل از تلاقی های دای آلل کامل 8×8 استفاده شد. در تلاقی های مستقیم، والدین دیلمانی، RI1843046، IR50 و RI184421 به عنوان ترکیب شونده های عمومی برای صفت حداکثر چسبندگی شناسایی شدند، در حالی که در تلاقی های معکوس، فقط والد RI184421 بهترین ترکیب شونده عمومی برای این صفت بود. والدین RI1843046 و RI184421 برای صفت فروریختگی و والدین BC4، دیلمانی و طارم محلی برای صفت چسبندگی نهایی به عنوان ترکیب شونده های عمومی خوب در نتاج تلاقی های مستقیم بودند، اما در تلاقی های معکوس، والد RI1843046 تنها ترکیب شونده عمومی خوب برای این دو صفت بود. برای صفت پس روی چسبندگی نیز اگرچه به ترتیب والدین BC4 و RI184421 بهترین ترکیب شونده عمومی در نتاج تلاقی های مستقیم و معکوس بودند، اما برای این صفت، والد دیلمانی ترکیب شونده عمومی خوبی در هر دو گروه نتاج بود. نتایج این تحقیق نشان داد که تلاقی های RI1843046 × RI184472، دیلمانی × RI184472 و IR50 × دیلمانی برای صفت حداکثر چسبندگی، لاین 23×RI1843046، دیلمانی × RI184472 و طارم محلی × RI184472 برای صفت فروریختگی، RI1843046 × RI184472 و RI184421 × IR50 برای صفت چسبندگی نهایی و BC4 × RI1843046 و لاین 23 × دیلمانی برای صفت پس روی چسبندگی به عنوان بهترین ترکیب شونده های خصوصی بودند. ترکیب شونده های عمومی خوب جهت تشکیل یک جمعیت مناسب و ترکیب شونده های خصوصی خوب به عنوان ترکیب های هتروتیک مناسب جهت تولید نتاج دارای ویژگی های چسبندگی مطلوب پیشنهاد می شوند.